Nghĩa tường minh còn có tên gọi khác là hiển ngôn. Do đó trong lời nói, từ ngữ sử dụng đã lột tả được nội dung, ý nghĩa người nói, người viết muốn truyền tải.Nó nằm trong câu là phần dùng để diễn đạt bằng từ ngữ trong câu. Từ đó mang đến nội dung, mạch chuyện đang được thể hiện. Nghĩa tường minh rất dễ nhận ra bởi được thể hiện qua câu nói, ai cũng có thể hiểu mà không cần phải suy diễn về nội dung và ý nghĩa. Ta chỉ cần nghe, hiểu đối với nội dung cơ bản đang được nhắc đến.- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Các từ, cụm từ, cấu trúc câu nhằm xác định cho ý nghĩa muốn nói đến.Ví dụ minh họa:
“- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một chiếc làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
– Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và vội quay đi.”
Đây là một câu chuyện kể lại đối với diễn biến của các sự việc diễn ra. Không có lớp nghĩa, ẩn ý nào được che đậy sau lớp nghĩa đen. Các câu cảm thán, câu kể chỉ nhằm miêu tả đúng và chân thực các nhân vật xuất hiện trong câu chuyện.
Như câu: “Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!” cũng là một câu không có ẩn ý, là câu mang nghĩa tường minh. Do đó chúng ta dễ dàng tiếp thu và nắm bắt đối với nội dung, cốt truyện.
2. Hàm ý là gì?
Hàm ý còn có tên gọi khác là hàm ẩn, hàm ngôn. Do đó mà việc nhắc đến, nhận xét hay mô tả câu chuyện, sự vật chỉ là bề nổi. Ẩn sau các nội dung đó còn là một hàm ý khác, lớp nghĩa chính mà người nói muốn biểu đạt.
Nó là phần thông báo trong câu nhưng không được diễn đạt, biểu thị bằng từ ngữ. Do đó việc xác định được lớp nghĩa này để hiểu được hàm ý phải phụ thuộc vào năng lực, kinh nghiệm cũng như sự tinh tế của người nghe, người đọc.
Người nghe, người nói có thể hiểu nghĩa thông qua việc suy diễn từ nghĩa của các từ ngữ cấu thành nên câu. Trong đó, nó cũng gắn với các hoàn cảnh và phù hợp với bối cảnh đang được nhắc đến.
Tùy vào hoàn cảnh, mà hàm ý được sử dụng với các mục đích như:
– Mời mọc, rủ rê nhưng không mang tính trực diện, thể hiện rõ nội dung.
– Từ chối khéo.
– Lời thiếu thiện chí, đề nghị kín đáo. Các nhận xét hay đánh giá đối với vấn đề không tiện nói một cách trực diện.
– Muốn sử dụng hàm ý, cần đảm bảo hai điều kiện:
+) Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu. Qua đó mà có nhiều lớp nghĩa được thể hiện, cung cấp trong nội dung truyền đạt.
+) Người nghe (đọc) có năng lực giải đoán hàm ý. Phải hiểu được lớp nghĩa bóng được người nói nhắc đến. Từ đó mới mang lại sự đảm bảo trong nội dung giao tiếp.
Trong giao tiếp, sử dụng hàm ý có nhiều tác dụng khác nhau. Như thể hiện tính lịch sự, tế nhị, nói ẩn ý. Đồng thời giúp cho cách diễn đạt trở nên phong phú, linh hoạt. Nhờ vào hàm ý mà chỉ người cần hiểu mới có thể hiểu, trong khi những người khác có thể nghe nhưng không hiểu hết hàm ý đó.
– Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng người nghe có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Chính vì vậy mà chúng ta có thể linh hoạt hơn trong việc lựa chọn từ ngữ và cách diễn đạt. Hàm ý có thể có trong ngôn ngữ sinh hoạt, báo chí, vãn chương. Từ đó mang đến các nét nghệ thuật đặc trưng, sự mềm mại và giá trị ý nghĩa cao. Nhưng trong văn bản khoa học thì không nên dùng hàm ý. Đặc biệt là hàm ý không được sử dụng trong hành chính công vụ, trong các quy phạm pháp luật.
– Ví dụ minh họa:
“A: Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?
Anh kia liền giơ ngay vạt áo ra, bảo:
B: Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả !”
Mặc dù một người hỏi xem lợn của mình có chạy qua đây không, người kia trả lời không thấy. Đây là mục đích chính mà các bên cần tập chung vào khai thác thông tin. Tuy nhiên cả hai đều muốn khoe khoang, nên họ phải thể hiện các nội dung khác mang hàm ý.
Người tìm lợn thì nhà đang có đám cưới, trong khi người được hỏi thì đang có chiếc áo mới nhưng chưa được ai chú ý, hỏi han. Các hàm ý được các bên sử dụng trong câu chuyện này.
