Nhà tranh vách đất là một một nét văn hóa đặc sắc của nhiều vùng nông thôn Việt Nam. Chỉ tiếc, ở nhiều vùng nông thôn ngay lúc này, nhà tranh đã vắng bóng dần.
Đi khắp vùng nông thôn Long An có lẽ Đức Huệ là địa phương hiếm hoi còn lưu giữ lại được những ngôi nhà vách đất như thế này. Các ngôi nhà vách đất nằm cặp theo kênh Maren xen lẫn giữa vô vàn những căn nhà tường hiện đại. Không ai biết nhà tranh vách đất xuất hiện từ lúc nào, nhưng có lẽ là rất lâu đời từ thời văn minh lúa nước tại Việt Nam và tồn tại đến ngày nay như một kỹ thuật – nghệ thuật kiến trúc dân gian.
Không bê tông cốt sắt, nguyên vật liệu dựng lên ngôi nhà hầu như có sẵn tại địa phương, nền móng bằng đất đắp, vách được làm từ bùn nhão bện với rơm khô; mái lợp bằng lá dừa nước; sườn nhà làm từ những thân cây quen thuộc trong vùng. Đơn giản là vậy nhưng 1 căn nhà vách đất có thể tồn tại đến 15 năm thậm chí là 25 năm.
Anh Nguyễn Văn Tèo một người dân ở xã Bình Hòa Hưng, huyện Đức Huệ nhà cửa đã xây dựng khang trang nhưng gia đình vẫn giữ lại ngôi nhà cũ vách đất vừa làm nhà kho vừa lưu giữ những hình ảnh về cuộc sống của quá khứ, anh cho biết về cách làm vách đất của bà con ở đây: “Đất thì mình dậm với nước rồi mình trộn với rơm với lỷ lệ vừa phải cho nó ra hồ. Còn vách thì mình kết cây lục bình thành những thành ngang cách nhau chừng nữa gang tay (một loại cây giống cây trúc nhưng to hơn) vào cột nhà. Rồi “hồ” đất trộn rơm đó, mình mán lên những song cây lục bình, sau đó vuốt cho láng như cách con vò vò làm tổ, rồi từ từ hình thành cái vách nhà. Đất, rơm rồi cộng với giàn xương là cây lục bình sẽ tạo nên mối liên kết rất chắc chắn và linh hoạt. Nếu có gió giật thì cũng nghiêng ngả chút ít rồi nó cũng vững lại chứ không nứt như tường xi măng. Nếu vách đất mình tô dày thì sẽ bền lắm, ở hai ba mươi năm luôn”.
Giữa cái nắng oi nồng của tháng 4, được ở trong căn nhà vách đất, mới cảm nhận được hết sự mát mẻ đến lạ kỳ mà căn nhà này mang lại. Ngoài ra, sự gần gũi với thiên nhiên, mang hơi thở xanh cũng là một điểm mạnh của nhà tranh vách đất, trong bối cảnh ô nhiễm khí hậu như hiện nay. Bởi thế mà dù có khả năng xây nhà tường khang trang nhưng năm 2020, vợ chồng chị Nguyễn Thị Thúy Diễm, xã Bình Hòa Hưng vẫn quyết định xây nhà vách đất để ở.
Chị Thúy Diễm chia sẻ: “Hồi xưa ở đây nhiều nhà vách đất lắm. Bờ kinh Maren này chừng năm bảy chục mét là có cái nhà vách đất giống như vầy rồi. Sau này người ta phá ra làm nhà tường hết rồi. Như nhà của em nè, vào mùa nóng thì thấy nó mát, còn mùa lạnh thì nó ấm áp, lạ lắm. Như em đã cất nhà này là ở được hớn 10 năm rồi đó, nhưng vẫn còn ở khoảng 15 năm nữa cũng không sao”.
Ngày nay, những mái tranh vách đất đã được thay bằng những ngôi nhà tường khang trang, hiện đại. Mừng vì quê hương đổi thay diện mạo, ngày càng giàu đẹp hơn nhưng chắc hẳn rằng nhà tranh vách đất đơn sơ mà bình dị là miền nhớ, miền ký ức, từ lâu đã in đậm trong tâm trí, và là một nét văn hóa truyền thống của người Việt Nam./.
Duy Huệ – Võ Huy
