Con người sống là con người hoạt động, hoạt động là phương thức tồn tại của con người, là sự thể hiện mối quan hệ của con người với môi trường xung quanh. Vậy Hoạt động là gì?
Khái niệm hoạt động
Theo tâm lí học Mácxit, cuộc sống con người là một dòng hoạt động, con người là chủ thể của các hoạt động thay thế nhau. Hoạt động là quá trình con người thực hiện các quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên, xã hội.
Đó là quá trình chuyển hóa năng lực lao động và các phẩm chất tâm lí khác của bản thân thành sự vật, thành thực tế và quá trình ngược lại là quá trình tách những thuộc tính của sự vật, của thực tế quay trở về với chủ thể, biến thành vốn liếng tinh thần của chủ thể.
Trong quá trình tác động qua lại đó, có hai chiều tác động diễn ra đồng thời, thống nhất và bổ sung cho nhau:
– Chiều thứ nhất là quá trình tác động của con người với tư cách là chủ thể vào thế giới (thế giới đồ vật).
Quá trình này tạo ra sản phẩm mà trong đó chứa đựng các đặc điểm tâm lí của người tạo ra nó. Hay nói khác đi, con người đã chuyển những đặc điểm tâm lí của mình vào trong sản phẩm, sản phẩm là nơi tâm lí của con người được bộc lộ. Quá trình này được gọi là quá trình xuất tâm hay quá trình đối tượng hóa.
– Chiều thứ hai là quá trình con người chuyển những cái chứa đựng trong thế giới vào bản thân mình.
Đây là quá trình con người có thêm kinh nghiệm về thế giới, những thuộc tính, những quy luật của thế giới… được con người lĩnh hội, nhập vào vốn hiểu biết của mình.
Đồng thời con người cũng có thêm kinh nghiệm tác động vào thế giới, rèn luyện cho mình những phẩm chất cần thiết để tác động có hiệu quả vào thế giới. Quá trình này là quá trình hình thành tâm lí ở chủ thể. Còn gọi là quá trình chủ thể hóa hay quá trình nhập tâm.
Như vậy, trong hoạt động con người vừa tạo ra sản phẩm về phía thế giới, vừa tạo ra tâm lí của chính mình. Có thể nói tâm lí của con người chỉ có thể được bộc lộ, hình thành trong hoạt động và thông qua hoạt động.
Các dạng của hoạt động
Chúng ta đã hiểu được Hoạt động là gì? qua nội dung đã phân tích ở trên, theo đó có thể phân hoạt động theo các dạng sau đây:
– Về phương diện cá thể:
+ Có thể chia thành các loại hoạt động: Vui chơi, học tập, lao động.
– Về phương diện sản phẩm, có thể chia thành:
+ Hoạt động thực tiễn: Tạo ra sản phẩm vật chất gọi là hoạt động bên ngoài, tác động vào sự vật nhằm biến đổi sự vật.
+ Hoạt động lí luận: Tạo ra sản phẩm tinh thần còn gọi là hoạt động bên trong không làm biến đổi vật thể tại vật thể.
Ngoài ra còn có cách chia khác như sau:
– Hoạt động biến đổi: Dạng điển hình là lao động, tuy nhiên hoạt động biến đổi còn bao hàm cả biến đổi xã hội: Hoạt động xã hội – chính trị; hoạt động quản lí (xã hội, kinh tế, khoa học v.v.); hoạt động biến đổi con người.
– Hoạt động nhận thức: Là một dạng hoạt động tinh thần, không làm biến đổi các vật thể thực, quan hệ thực.
Nó chỉ phản ánh các sự vật, quan hệ bằng các biểu tượng, khái niệm, hình ảnh… Hoạt động nhận thức có cả ở mức độ kinh nghiệm thực tiễn, có cả ở mức độ lí luận khoa học.
– Hoạt động định hướng giá trị: Là một dạng hoạt động tinh thần, xác định ý nghĩa của thực tại đối với bản thân.
Cấu trúc của hoạt động
Cấu trúc của hoạt động gồm: Động cơ, mục đích, phương tiện điều kiện, hoạt động cụ thể, hành động, thao tác.
Hoạt động nào cũng có động cơ thúc đẩy – đó chính là cái đích cuối cùng mà con người muốn vươn tới. Cái đích cuối cùng đó thúc đẩy con người hoạt động, ở đây ta có một bên là hoạt động, một bên là động cơ.
Tất cả các loại hoạt động đều cùng có một cấu trúc chung. Qua nghiên cứu nhiều năm, nhà tâm lí học Nga: A.N.Lêônchiep đưa ra cấu trúc vĩ mô của hoạt động bao gồm sáu thành tố.
Hoạt động hợp bởi các hành động, là các bộ phận tạo thành hoạt động. Cái mà hành động nhằm đạt tới là mục đích.
Nếu coi động cơ là mục đích cuối cùng thì mục đích mà hành động nhằm tới là mục đích bộ phận. Ở đây ta có một bên là hành động, một bên là mục đích.
Hành động bao giờ cũng phải giải quyết một nhiệm vụ nhất định. Nhiệm vụ này được hiểu là mục đích đề ra trong những điều kiện cụ thể nhất định, tức là mục đích bộ phận phải được cụ thể hóa thêm một bước nữa, sự cụ thể hóa này được quy định bởi các phương tiện, điều kiện cụ thể nơi diễn ra hành động.
Từ đây cũng xác định phương thức để giải quyết nhiệm vụ. Các phương thức này gọi là các thao tác. Ở đây ta có một bên là thao tác một bên là các phương tiện, điều kiện khách quan cụ thể.
Như vậy cuộc sống của con người là một dòng các hoạt động, dòng hoạt động này phân tích ra thành các hoạt động riêng rẽ theo các động cơ của hoạt động.
Hoạt động cấu tạo bởi các hành động là quá trình tuân theo mục đích và cuối cùng, hành động do các thao tác hợp thành, các thao tác phụ thuộc vào các phương tiện, điều kiện cụ thể để đạt mục đích cuối cùng.
