Nguyễn Minh Châu là một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới với lối viết lãng mạn những vẫn chân thực và giàu cảm xúc. Khi chiêm nghiệm về cuộc đời và nghệ thuật, ông đã viết lên truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa với hai bức tranh đối lập nhau giữa cái đẹp toàn bích của nghệ thuật và sự thật đau đớn phũ phàng của đời thực. Câu chuyện kể lại chuyến đi thực tế của người nghệ sĩ nhiếp ảnh, nếu như những phát hiện mới mẻ của anh về vẻ đẹp nghệ thuật của thiên nhiên khiến người ta rung động, thì sự phát hiện về sự thật trần trụi và đắng cay của con người đằng sau vẻ đẹp ấy lại bóp nghẹt bao trái tim người đọc.Tác giả đã viết lại câu chuyện của Phùng khi đi thực tế để săn tìm một bức ảnh đẹp nhất về chủ đề biển trong sương sớm theo yêu cầu của trưởng phòng. Anh đã quay trở lại vùng biển từng là chiến trường cũ nơi anh tham gia kháng chiến chống đế quốc Mĩ. Nhân dịp này, anh thăm lại người bạn Đẩu nay đang làm chánh án tòa huyện. Sau nhiều buổi phục kích, cuối cùng Phùng cũng bắt gặp được một cảnh đẹp thiên nhiên trời cho khiến tâm hồn anh xao xuyến đến lạ lùng. Một chiếc thuyền ngoài xa mờ mờ ảo ảo trong sương sớm. Nhưng khi chiếc thuyền lại gần, bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp ấy không còn nữa, hiện ra trước mắt anh là sự thật nghiệt ngã về cuộc đời éo le, đầy tủi nhục của người đàn bà hàng chài. Sau những lần chứng kiến cảnh người chồng bạo lực vũ phu đánh vợ, Phùng đã xông vào can ngăn. Người đàn bà được đưa tới tòa án huyện. Trước những lời khuyên nhủ, giảng giải của Phùng và Đẩu về cuộc ly hôn, người đàn bà không những không đồng ý mà còn van xin họ đừng làm vậy. Câu chuyện của bà khiến cả hai người chiến sĩ cách mạng suy ngẫm lại về cuộc đời và nghệ thuật.Muốn có được những khoảnh khắc và bức hình ăn ý, Phùng đã bỏ ra thời gian là một tuần lễ suy nghĩ tìm kiếm, phục kích mới chụp được một bức ảnh ưng ý, một cảnh đắt trời cho.Trong tác phẩm này, anh không chỉ là người yêu cái đẹp mà thờ ơ với mọi thứ mà còn là người căm ghét áp bức bất công, dám đối diện với cái ác và hành động chống lại cái ác. Sau phút ngỡ ngàng thấy cái ác, diễn ra ngay trước mắt, Phùng đã phản xạ một cách tự nhiên như một người yêu sự công bằng. Anh vội vàng vứt chiếc máy ảnh xuống đất chạy đến ngăn cản người đàn ông vũ phu.Là người từng chiến đấu cho sự nghiệp giải phóng đất nước, giải phóng con người. Anh vẫn giữ quan điểm từ thời chiến tranh “cái xấu ắt là từ phía địch”, vì thế anh đã ngộ nhận “gã đàn ông vũ phu kia hẳn là từng đi lính ngụy”, rồi đặt ra một câu hỏi “ lão ta trước hồi 75 có đi lính ngụy không?”, Anh cho rằng hành động của anh là hành động của một người anh hùng “tôi nện hắn ta bằng tay không nhưng cú nào ra cú ấy, không phải bằng bàn tay của một anh thợ chụp ảnh mà bằng bàn tay của một người lính đã từng mười năm cầm súng”.
Hình ảnh người đàn bà hàng chài không có tên,một người vô danh như biết bao người đàn bà vùng biển khác.Thấp thoáng trong người đàn bà ấy là bóng dáng của biết bao người phụ nữ Việt Nam nhân hậu,bao dung,giàu đức hi sinh.người đàn bà ấy thật đáng cảm thông trân trọng sâu sắc chính bởi vì đức bao dung chịu thương chịu khó của người..Chồng của bà la 1 người đàn ông trước kia là một “anh con trai cục tính nhưng hiền lành” nay là một người chồng độc ác. Ông vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây nên bao đau khổ cho chính những người thân của mình.Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để đem lại cái phần thiện trong người đàn ông ấy? Trong một gia đình như gia đình vợ chồng làng chài,những đứa trẻ như chị Phác, cậu bé Phác lớn lên và sẽ thành người như thế nào. Những người như Phùng khi chứng kiến cảnh tượng đó phải trăn trở đối phó ra sao. Chính vì thế cốt truyện đóng góp một phần quan trọng không kém trong khắc họa những nội dung của tác phẩm.Những tình huống chứa đầy sự nghịch lí: Một trưởng phòng muốn có tờ lịch “tĩnh vật hoàn toàn” nhưng thực tế vẫn có hình ảnh con người, Một người nghệ sĩ chụp được bức ảnh tuyệt đẹp thì chính trong đó lại chứa những cái xấu ác, Một người đàn bà bị chồng đánh dã man nhưng không bao giờ muốn từ bỏ. Từ đó ta rút ra một triết lí nhân sinh sâu sắc rằng:” Cuộc sống không hề đơn giản mà phức tạp,không dễ gì khám phá.Người nghệ sĩ phải có cái nhìn nhiều chiều khi phản ánh hiện thực cuộc sống.Với lời kể tự nhiên và giống như tác giả cũng đang là người chứng kiến tất cả những cảnh đó cho nên những cảnh và cảm xúc tới với độc giả thật tự nhiên và đầy những nghệ thuật điển hình giúp tác phẩm ngày một thành công và giàu ý nghĩa hơn.Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” thể hiện một bài học đúng đắn về cách nhìn nhận cuộc sống và con người:một cách nhìn đa dạng nhiều chiều,phát hiện ra bản chất thật sau vẻ đẹp bên ngoài của hiện tượng. Đồng thời tác phẩm in đậm phong cách tự sự-triết lí của Nguyễn Minh Châu: với cách khắc họa nhân vật,xây dựng cốt truyện độc đáo và sáng tạo.
